Anqarada Jahon turkiy tillar oilasi kuni nishonlandi

YUNESKO turkiy tillarni "umuminsoniy qadriyat" deb tan olganidan so'ng, 15-dekabr kuni "Jahon turkiy tillar oilasi kuni" deb e'lon qilindi va bu kun birinchi marta Anqarada Turk tili assotsiatsiyasi (TDK) tomonidan o'tkazilgan xalqaro panelda nishonlandi.

2025-yil 3-noyabrda YUNESKOning 43-Bosh konferensiyasida qabul qilingan tarixiy qaror turkiy tillarni "qadimgi sivilizatsiya merosi" deb tan oldi. Ushbu qarordan so'ng, Turkiya Respublikasi Madaniyat va turizm vazirligi va TDK tomonidan Otaturk nomidagi Madaniyat, til va tarix oliy muassasasida tashkil etilgan tadbirda turkiy respublikalardan byurokratlar, olimlar va diplomatik vakillar ishtirok etdi. Dasturning ochilishida so'zga chiqqan Madaniyat va turizm vaziri o'rinbosari doktor Serdar Cham turk tili shunchaki aloqa vositasi emas, balki sivilizatsiyaning buyuk ko'prigi ekanligini ta'kidladi. Chamning ta'kidlashicha, Anqarada yoqilgan bu mash'ala turkiy dunyoda madaniy integratsiyani tezlashtiradi.

"Turk tili Islomdan keyin ham o'z mohiyatini saqlab qoldi"

Ochilish nutqlaridan keyin bo'lib o'tgan panelda taniqli turkolog professor Ahmet Bijan Erjilasun turk tilining tarixiy uzluksizligiga e'tibor qaratdi. Erjilasun turk tili "VIII asrdan X asrgacha uzluksiz davom etganini, Sharqiy Turkistonda Bayan Chor yozuvlari va minglab qog'ozga yozilgan hujjatlardan boshlanganini" va bu jarayon Islomning qabul qilinishi bilan yangi qirraga ega bo'lganini ta'kidladi.

Erjilasun turklar musulmon bo'lishi bilanoq Qur'onni o'z tillariga tarjima qila boshlaganliklarini ta'kidlab, shunday dedi: "Qoraxoniylar davridagi tarjimalarda "Alloh" so'zi to'g'ridan-to'g'ri "Xudo" deb tarjima qilingan. Masalan, "Lillahi" iborasi "Tenrite" deb tarjima qilingan. "Qutadg'u Bilig" va "Dîvânu Lug'ati't-Turk" kabi durdona asarlari bilan tilimiz o'z mavjudligini mustahkam saqlab qolgan". Erjilasun shuningdek, Turkiyadan keyin eng zich turk aholisi, taxminan 40 million kishi, Eronda yashashini ta'kidladi. "Sivilizatsiya yozuvdan boshlanadi: Nomlashdagi xatoni tuzatish kerak"

Professor doktor Ahmet Buran turk tarixiga oid G'arbning mavjud qarashlari va terminologiya muammolariga to'xtaldi. Orxon yozuvlarining shifrini ochish turklarning nafaqat ko'chmanchi jamiyat, balki o'troq va madaniyatli millat ekanligini isbotlaganini ta'kidlab, Buran: "Sivilizatsiya yozuvdan boshlanadi va bizning yozma til tariximiz Islomdan ancha oldin boshlangan", dedi.

Lingvistik nomlash borasida "milliy pozitsiya" qo'yilishi kerakligini ta'kidlagan Buran, tillarning o'ziga xosligini davlatlarning siyosiy mavjudligi bilan aniqlab bo'lmasligini ta'kidladi. Buran: ""Qoraxonli" yoki "Uyg'ur" kabi farqlarni qo'yish o'rniga, tilimizning nomi har doim "turkcha" bo'lganini ta'kidlashimiz kerak, xuddi 1876-yilgi Usmonli Konstitutsiyasida yoki Mahmud al-Qoshg'ariyning asarlarida ko'rsatilganidek. Biz G'arb olimlarining haqiqatlarini qabul qilishimiz kerak bo'lsa-da, noto'g'ri nomlarni tuzatish bizning burchimizdir", dedi. "160 million mustaqil kuch va madaniy xabardorlik"

Panelning yakuniy qismida professor doktor Mustafo Oner 15-dekabrning ahamiyati va 1893-yilda Vilgelm Tomsenning qadimgi turkiy yozuvni ochib berishining ta'siriga e'tibor qaratdi. U Tomsen toshlardan o'qigan "Turk" nomi 1923-yilda Turkiya Respublikasining tashkil topishi bilan toj kiyganini ta'kidladi.

Oner, tinglovchilarga Yevroosiyo geografiyasida 160 milliondan ortiq aholiga ega bo'lgan mustaqil turk dunyosi buyuk kuch ekanligini eslatib, madaniy begonalashuv haqida ham ogohlantirdi: "Bizda dostonlar va afsonalar kabi ulkan boyliklar bor, lekin biz farzandlarimizni o'z madaniyatimiz o'rniga Garri Potter kabi mashhur madaniyat mahsulotlarini o'qishga undaymiz".

Tadbir ishtirokchilar suratga tushishlari va kelgusi yillarda 15-dekabr turkiy dunyoda bayram sifatida nishonlanishiga umid bildirishi bilan yakunlandi.