Putinning Hindistonga tashrifi: Strategik hamkorlikning yangi bosqichi
Uchrashuvlarda mudofaa, yadro hamkorligi, savdo va BRICS masalalari ko‘rib chiqildi.
Rossiya Prezidenti Vladimir Putinning shu hafta Hindistonga qilgan safari, mudofaa va energetika bo‘yicha aloqalarni mustahkamlashga urinayotgan Yangi Dehli uchun global kuchlar qayta shakllanayotgan, G‘arb bosimi ortib borayotgan bir davrda diplomatik jihatdan muhim lahza sifatida baholanmoqda.
Putin 2021-yildan va Ukraina urushi boshlanganidan beri ilk marta Hindistonga tashrif buyurib, payshanba kuni bo‘lib o‘tadigan 23-Hindiston–Rossiya Yillik Sammitida ishtirok etadi. Tahlilchilar ikki kunlik tashrif Hindistonning Moskva bilan uzoq yillik hamkorligini AQSh Prezidenti Donald Tramp boshchiligidagi Vashingtonning kuchaygan bosimi fonida qanday muvozanatlashtira olishini sinovdan o‘tkazishini ta’kidlamoqda.
Tomonlar mudofaa, energetika, yadro hamkorligi, to‘lov mexanizmlari, BRICS va Shanxay Hamkorlik Tashkilotini o‘z ichiga olgan “keng qamrovli kun tartibini” muhokama qilishi kutiladi.
Mudofaa tahlilchisi Pravin Sawhney AAga bergan intervyusida shunday dedi:
“Bu safar Hindiston uchun 2025-yilning eng muhim tashrifi. Bu an’anaviy ravishda Hindistonning do‘st davlati bo‘lgan mamlakatning keng qamrovli safari. Dunyo jiddiy o‘zgarayotgan bir paytda vaqtlamasi ham juda o‘rinli.”
Siyosiy tahlilchi Praveen Donthi esa, tashrif ikki davlatga “Tramp tomonidan joriy etilgan jazoviy tariflar boshta bo‘lishi bilan Hindistonga bo‘lgan bosim kuchaygan sharoitda o‘zaro maxsus munosabatlarni qayta tasdiqlash” imkonini berayotganini ta’kidladi.
Stimson Centerning Janubiy Osiyo dasturi tadqiqotchisi Akriti Vasudeva Kalyankar tashrifni Hindistonning Rossiyaga nisbatan siyosatida yanada barqaror davr boshlanganining belgisi sifatida izohlab, shunday dedi:
“Putinning to‘rt yildan so‘ng Hindistonga ilk bor kelishi, Hindiston tashqi siyosatida Rossiya mavzusidagi bahslarning deyarli yakunlanganini; Moskvaning yangi iqtisodiy hamkor va texnologiya transferiga ko‘proq tayyor, foydali mudofaa sherigi sifatida maydonga chiqayotganini ko‘rsatmoqda.”
Mudofaa va strategik kelishuvlar
Sammitda mudofaa masalalarining yetakchi mavzu bo‘lishi kutilmoqda. Hindiston S-400 havo mudofaa tizimlari bo‘yicha yetkazib berishni davom ettirishni va ehtimoliy Sukhoi Su-57 jangovar samolyotlarini muhokama qilishni rejalamoqda.
Sawhneyga ko‘ra, may oyidagi qisqa Hindiston–Pokiston to‘qnashuvidan olingan “katta saboqlar” tufayli bugungi kunda mudofaa Dehli uchun nihoyatda muhim yo‘nalishdir. Moskva Hindistonga beshinchi avlod samolyotlari, ishlab chiqarish liniyalari, texnologiya transferi va qo‘shimcha qo‘shma loyihalar taklif qilayotgani aytilmoqda.
Sammit oldidan Moskva “O‘zaro Logistika Almashinuvi Bitimi (RELOS)”ni tasdiqladi. Bu kelishuvga ko‘ra, ikki davlat yonilg‘i quyish, texnik xizmat va ta’minot uchun bir-birining harbiy obyektlaridan foydalanishi mumkin bo‘ladi. Tahlilchilar buni Rossiyaning Hind okeaniga bo‘lgan qiziqishining ortayotgani va Dehliga Arktika hamda Shimoliy Dengiz yo‘li bo‘yicha yangi imkoniyat ochilishi sifatida baholamoqda.
Energetika, yadro hamkorligi va savdo
Hindistonning Rossiya bilan energetika aloqalari ham sammitning markazida turadi. Yangi Dehli, Trampning Rossiya neftini xarid qilishni to‘xtatish haqidagi bosimi ostida qolmoqda.
Tashrif, Trampning oktabr oyida Bosh vazir Narendra Modi unga “Hindiston qisqa fursatda Rossiya neftini xarid qilishni to‘xtatishni va’da qilganini” aytganidan keyin amalga oshdi. Dehli bu da’voni tasdiqlamadi. Hindiston hukumati vakili keyinchalik muzokaralar davom etayotganini, import qarorlari esa “o‘zgaruvchan energetika bozorida hind iste’molchisini himoya qilish zaruriyati” asosida belgilanayotganini bildirdi.
Hozirda Rossiya Hindistonning eng yirik neft yetkazib beruvchisi bo‘lib turibdi, biroq AQShning Rossiya kompaniyalariga qo‘llagan sanksiyalari sabab hajmlar pasaygan. Xalqaro Inqiroz Guruhidan Oleg Ignatov shunday deydi:
“Hindiston ichki iste’mol va eksport uchun arzon Rossiya neftiga qattiq bog‘langan. Bu miqyosda muqobil manba topa olmayapti.”
Yadro hamkorligi kun tartibida muhim o‘rin egallashda davom etmoqda. Rossiya Tamil Nadu shtatida joylashgan Kudankulam atom elektr stansiyasining bir nechta bloklarini qurmoqda. Sawhneyning aytishicha: “Rossiya Hindistonda ko‘plab fuqaroviy yadro loyihalarini amalga oshirmoqda. Endi kichik modul reaktorlarga o‘tish bosqichi boshlanmoqda.”
Savdo ham asosiy yo‘nalishlardan biri bo‘lib, ikki davlat 2030-yilgacha o‘zaro savdoni 100 milliard dollarga yetkazishni maqsad qilgan. 2024–25 moliyaviy yilida savdo 68,7 milliard dollarga yetib, pandemiya oldi darajasidan qariyb olti baravar yuqori ko‘rsatkichga chiqdi. Shuningdek, Rossiya boshchiligidagi Yevroosiyo Iqtisodiy Ittifoqi bilan erkin savdo bitimi bo‘yicha muzokaralar olib borilishi mumkin. Texnologiya va sun’iy intellekt sohalarida ham hamkorlik ko‘rilmoqda.
G‘arbga yo‘llangan global signal
Tahlilchilar tashrifni Hindistonning tashqi siyosiy mustaqilligini namoyish qiluvchi ishora sifatida ham baholaydi. Ignatovga ko‘ra, “Hindiston uchun strategik avtonomiyani ko‘rsatish muhimdir.” Moskva esa bu munosabatni teng sheriklik sifatida ko‘rmoqda va sanksiyalar bosimiga qaramay Dehli bilan xavfsizlik, energetika va ko‘p tomonlama platformalarda hamkorlikni davom ettirish tarafdori.
“Iqtisodiy aloqalar, energetika hamda hamkorlikning davom etishi — Putin aynan shuni namoyish qilmoqchi,” deydi Ignatov.
Har ikki davlat ham tashrifni G‘arbga qarshi chorlov sifatida ko‘rsatishni istamayapti. Ignatovning ta’kidlashicha: “Bu hamkorliklar hech qanday kuchga qarshi emas. Asos — o‘zaro manfaat va iqtisodiy foyda.”
Sawhney eslatadi: Hindiston yaqinda AQSh bilan 10 yillik mudofaa kelishuvini imzolagan va bu Dehlini uzoq muddatli strategik ma’noda Vashingtonga yanada mahkam bog‘lamoqda.
“Tashqi siyosat nuqtai nazaridan Hindiston endi albatta Amerikaga ko‘proq bog‘langan; Rossiyaga emas.”
Shunga qaramay, Hindiston 2026-yilda BRICSga raislikni qabul qiladi va shu sabab Rossiya hamda Xitoy bilan konstruktiv munosabatlarni davom ettirishi lozim bo‘ladi. Sawhneyning fikricha: “Rossiya hali ham ishonchli hamkor. 2026-yilda Hindiston–AQSh munosabatlari tarang bo‘lsa ham, Dehlining Amerikaga bog‘liqligi o‘zgarmaydi. Rosslar esa aloqalar rivojini istamang.”
Putinning tashrifi AQSh va Rossiya o‘rtasida Ukraina bo‘yicha tinchlik muzokaralari jonlangan bir davrga to‘g‘ri kelmoqda. Tahlilchilarga ko‘ra, Modi va Putin bu kontekstni e’tiborsiz qoldira olmaydi. Kalyankar: “Bu dinamikalar Putin–Modi muloqotiga ta’sir qiladi va tomonlar fikr almashadi,” deydi.
Ignatov esa qo‘shimcha qiladi: “Hindiston bu urushning tugashini istaydi. Chunki u Rossiya bilan savdoni davom ettirmoqchi va ikkilamchi sanksiyalardan qochmoqchi.”