Joel Mokyr, Philippe Aghion va Peter Howitt 2025-yilgi Nobel iqtisodiyot mukofotini “innovatsiyaga asoslangan iqtisodiy o‘sishni tushuntirib berganliklari uchun” qo‘lga kiritdilar, deb e’lon qildi Shvetsiya Qirollik Fanlar Akademiyasi dushanba kuni.
Ushbu nufuzli mukofot, rasmiy nomi bilan Alfred Nobel xotirasiga bag‘ishlangan Sveriges Riksbank iqtisodiyot fanlari mukofoti, bu yilgi oxirgi mukofot bo‘lib, uning qiymati 11 million shved kronasi ($1,2 million)ni tashkil etadi.
“Mukofot sohiblari bizga davomiy iqtisodiy o‘sish o‘z-o‘zidan bo‘lmaydi, balki uni ta’minlash uchun harakat qilish kerakligini o‘rgatdilar. Insoniyat tarixining ko‘p qismida iqtisodiy turg‘unlik o‘sishdan ko‘ra ko‘proq uchragan. Ularning ishlari davomiy o‘sishga tahdid soluvchi omillarga e’tibor qaratish va ularga qarshi kurashish zarurligini ko‘rsatadi,” deyiladi mukofotni taqdim etuvchi tashkilot bayonotida.
Akademiya ma’lum qilishicha, mukofotning yarmi Mokyrga “texnologik taraqqiyot orqali davomiy o‘sish shartlarini aniqlagani uchun”, qolgan yarmi esa Aghion va Howittga “ijodiy vayronagarchilik orqali davomiy o‘sish nazariyasi uchun” berilgan.
Ijodiy vayronagarchilik iqtisodiy o‘zgarishni ifodalaydi, bunda yangi texnologiyalar yoki mahsulotlar mavjudlarini eskirgan holga keltiradi.
Tibbiyot, fizika, kimyo, tinchlik va adabiyot bo‘yicha mukofotlar o‘tgan hafta e’lon qilingan edi.
Bu mukofotlar shved dinamit ixtirochisi va tadbirkor Alfred Nobel vasiyatiga binoan 1901-yildan beri, ba’zi urushlar sababli qisqa tanaffuslar bilan, topshirib kelinmoqda.
Iqtisodiyot mukofoti esa ancha keyinroq, 1969-yilda ta’sis etilgan bo‘lib, birinchi marta Norvegiyalik Ragnar Frisch va Niderlandiyalik Jan Tinbergen dinamik iqtisodiy modellashtirish bo‘yicha ishlari uchun mukofotga sazovor bo‘lgan.
Tinbergenning ukasi Nikolaas ham mukofot olgan, u 1973-yilda tibbiyot bo‘yicha mukofotga sazovor bo‘lgan.
Iqtisodchilar orasida kamdan-kam hollarda keng tanilgan nomlar bo‘lsa-da, AQSh Federal Rezervining sobiq raisi Ben Bernanke, shuningdek, Pol Krugman va Milton Friedman kabi nisbatan mashhur g‘oliblar mavjud.
O‘tgan yilgi iqtisodiyot mukofoti AQShda faoliyat yurituvchi olimlar Simon Johnson, James Robinson va Daron Acemoglu’ga berilgan bo‘lib, ular mustamlakachilik va davlat institutlari o‘rtasidagi bog‘liqlikni o‘rganib, ayrim davlatlarning nega o‘nlab yillar davomida qashshoqlikda qolib ketganini tushuntirishga harakat qilgan.
