Xitoy Prezidenti Si Szinpin yaqinda Shanxay Hamkorlik Tashkiloti (SCO) sammitida Global Boshqaruv Tashabbusi (GGI)ni taqdim etdi va uni adolatli va inklyuziv xalqaro hamkorlik uchun yangi ramka sifatida ko‘rsatdi.

Xitoy o‘zini global tartibning ham “islohchisi”, ham “himoyachisi” sifatida ko‘rsatib, GGIni Global Rivojlanish Tashabbusi, Global Xavfsizlik Tashabbusi va Global Sivilizatsiya Tashabbusidan keyingi to‘rtinchi asosiy tashqi siyosat ustuni sifatida taqdim etmoqda.

Geosiyosiy noaniqlik va mavjud kuch tuzilmalariga bo‘lgan ishonchning pasayishi fonida, Xitoy o‘z tashabbusi orqali adolatliroq dunyo uchun o‘z qarashlarini taqdim etdi.

GGI xalqaro hamkorlikni belgilovchi tamoyillarni qayta ko‘rib chiqadi. Ushbu yondashuv beshta asosiy tushunchaga asoslanadi: suveren tenglik, xalqaro huquqqa hurmat, haqiqiy ko‘p tomonlama hamkorlik, odamlar markazida yondashuv va amaliy natijalarga sodiqlik.

Xitoy Tashqi ishlar vazirligiga ko‘ra, bu g‘oyalar mavjud tizimni almashtirish uchun emas, balki global institutlarni yanada vakolatli, javobgar va adolatli qilish orqali yaxshilash uchun mo‘ljallangan.

GGI dunyo institutsional tizimini modernizatsiya qilishni, uni bir tomonlama yondashuv va mafkuraviy qarama-qarshiliklardan uzoqlashtirishni maqsad qilgan.

GGIning joriy etilishi Ikkinchi Jahon Urushidan keyin shakllangan va bugungi murakkab global muammolarni boshqarishga qodir bo‘lmagan mavjud tartibning tan olinishi sifatida qaraladi.

Iqlim inqirozi, raqamli boshqaruv va iqtisodiy tengsizlik kabi global muammolar hamkorlik va islohotlarni talab qiladi. Xitoyning xabari shundan iboratki, hech bir davlat islohot jarayonida hukmronlik qilmasligi kerak va barcha davlatlar, ularning kattaligi yoki boyligidan qat’i nazar, global natijalarni shakllantirishda o‘z so‘ziga ega bo‘lishi kerak.

GGIning ishga tushirilishi uchun tanlangan vaqt ham muhim. 2025 yil BMTning 80 yilligini nishonlash bilan global mulohaza uchun imkoniyat yaratadi.

GGIning paydo bo‘lishi dunyoning urushdan keyingi institutlari endi maqsadga muvofiq emasligini ko‘rsatadi. Masalan, BMT Xavfsizlik Kengashi o‘zining beshta doimiy a’zosi tomonidan veto huquqi bilan ko‘pincha falaj bo‘lib qoladi va Rossiyaning Ukrainadagi urushi yoki G‘azodagi genotsid kabi yirik mojarolarni hal qilishga qodir emas.

Bu global norozilikni kuchaytirdi va islohotlar chaqiriqlarini qayta jonlantirdi. Turkiya Prezidenti Rajab Toyyib Erdo‘g‘on uzoq vaqtdan beri BMTni asoschi davlatlarning tor vakolatlaridan tashqariga chiqib rivojlanishi kerakligini ta’kidlab keladi va “dunyo beshtadan katta” degan mashhur iborasini ishlatgan.

Erdo‘g‘onning tanqidlari Xitoyning GGI tashabbusida ham aks etadi, bu ham inklyuziv va vakolatli tizimni yaratishga intiladi.

Bir vaqtlar global iqtisodiy hamkorlikning markazi bo‘lgan JST kuchli davlatlar o‘rtasidagi nizolar va savdo qoidalarini yangilashdagi muvaffaqiyatsizliklar tufayli o‘z ta’sirini yo‘qotdi.

Bu orada, INF kabi asosiy qurol nazorati shartnomalarining buzilishi va yadro qurollarini tarqatmaslik bo‘yicha kelishuvlarning zaiflashishi yangi qurol poygasi xavfini oshirdi.

Liderlik va qonuniylik bo‘shlig‘i fonida, Xitoyning GGI tashabbusi yangi dialog va umumiy xavfsizlikni targ‘ib qilish orqali ahamiyat kasb etmoqda.

AQSh Prezidenti Donald Trampning “Avvalo Amerika” siyosati ostida global majburiyatlardan chekinishda davom etar ekan, Pekin oldinga qadam tashlamoqda.

GGI “muqobil tizim yaratishni maqsad qilmaydi”, balki uchta asosiy masalani hal qilish orqali mavjud global tartib mexanizmlarini kuchaytirishni maqsad qiladi: Global Janubning kam vakolatlanishi, BMT vakolatining zaiflashishi va amalga oshirishdagi samarasizlik.

Xabar shuki, global boshqaruv bir necha tanlangan davlatlarning imtiyozi bo‘lib qolmasligi kerak, balki hozirgi ko‘p qutbli haqiqatni aks ettiradigan darajada rivojlanishi kerak.