Rohinja musulmonlari, etnik ozchilikning azob-uqubatlari haqida BMTda ilk bor oʻtkazilgan yuqori darajadagi yigʻilishda xalqaro hamjamiyatga murojaat qilib, Myanmarda sodir etilayotgan ommaviy qirgʻinlarni toʻxtatishga va zulm ostida yashayotgan bu xalqning odatiy hayot kechirishiga yordam berishga chaqirdi.

Wai Wai Nu, Myanmar Ayollar Tinchlik Tarmogʻining asoschisi va rahbari, BMT Bosh Assambleyasi zalida bir qancha davlatlarning vazirlari va elchilari oldida soʻzlar ekan, shunday dedi:
“Bu Myanmar uchun tarixiy lahza, biroq juda kechikkan qadam.”

Uning aytishicha, rohinjalar va boshqa ozchiliklar oʻnlab yillardan beri majburiy koʻchirish, zulm va zoʻravonliklarga duch kelmoqda. Genotsid qurbonlari ekani xalqaro miqyosda tan olingan boʻlsa-da, amalda hech qanday chora koʻrilmagan. “Bu zoʻravonlik aylanasiga bugun barham berilishi kerak,” dedi u.

Buddist koʻpchilikka ega Myanmar hukumati, avlodlari asrlar davomida shu mamlakatda yashagan boʻlsa ham, rohinjalarni uzoq yillardan beri “Bangladeshdan kelgan bengallar” deb biladi. 1982-yildan buyon rohinjaliklarning deyarli barchasi fuqarolik huquqlaridan mahrum qilingan.

2017-yil avgustida rohinjalik qarshilik guruhi hukumat kuchlariga qarshi hujum qilgach, qoʻshinlar keng qamrovli kampaniya boshladi. Natijada kamida 740 ming rohinja Bangladeshdan boshpana izlashga majbur boʻldi. Harbiylar ommaviy zoʻrlash, qotillik va qishloqlarni yoqib yuborishda ayblandi. Ushbu zoʻravonliklar xalqaro hamjamiyat, jumladan BMT tomonidan “etnik tozalash” va “genotsid” sifatida baholandi.

2021-yil fevralida Aung San Suu Kyining saylangan hukumati agʻdarib tashlangan harbiy toʻntarishdan soʻng, mamlakat boʻylab zoʻravonliklar avj oldi. Namoyishlar shafqatsiz bostirildi, demokratiyaparvar guruhlar va etnik ozchilik qurolli guruhlari harbiy rejimga qarshi urush boshladi. Bu holat rohinjalarning yashab kelayotgan Rakhayn shtatini ham qamrab oldi. Oʻn minglab odamlar hanuz lagerlarda yashashga majbur.

2022-yilda AQSh hukumati Myanmarda rohinjalarga qarshi sodir etilgan jinoyatlarni “insoniyatga qarshi jinoyat” va “genotsid” sifatida tan oldi.

“Irqchilik bilan belgilangan hayot”
BMT Qochqinlar Oliy Komissari Filippo Grandi, yaqinda Myanmarga tashrifidan soʻng, Bangladeshdan boshpana topgan rohinjalarning soni hozirda qariyb 1,2 millionga yetganini aytdi. 2024-yilda Rakhaynda qayta boshlangan janglar tufayli qoʻshimcha 150 ming kishi ham Bangladeshdan panoh izlashga majbur boʻlgan.

Uning aytishicha, yaxshi qurollangan Arakan Armiyasi deyarli butun Rakhayn shtatini nazoratga olgan, biroq rohinjalarning ahvoli yaxshilanmagan. Ular hali ham:

• kamsitish,

• qishloqlarning yoqilishi,

• ish va taʼlim imkoniyatlaridan mahrum qilish,

• erkin harakatlana olmaslik,

• tibbiy xizmatlardan chetlashtirish,

• hibsga olinishi xavfi,

• majburiy mehnat va majburiy harbiy xizmatga tortilish
  kabi muammolarga duch kelmoqda. “Ularning hayoti har kuni irqchilik va qoʻrquv bilan belgilanmoqda,” dedi Grandi.

BMTning Myanmar boʻyicha maxsus vakili Julie Bishop esa siyosiy inqirozni hal etish istiqboli deyarli koʻrinmayotganini, na oʻt ochishni toʻxtatish kelishuvi, na siyosiy yechim belgilanmaganini bildirdi.

Mamlakat dekabr oxirida saylovlarga tayyorlanmoqda, ammo BMT Inson huquqlari Oliy komissari Volker Turk, bu saylovlar xalq irodasini ifoda etmasligini taʼkidladi. Chunki saylovlar harbiy nazorat ostida oʻtkaziladi, rohinjalardan fuqarolik huquqlari tortib olinganligi sababli ular ovoz bera olmaydi, etnik Rakhayn partiyalariga esa qatnashish taqiqlangan.

Rohinjalarning “eng katta orzusi”
Arakan Yoshlar Tinchlik Tarmogʻi asoschisi Rofik Huson BMT sessiyasida soʻzga chiqib, rohinjalarning oʻn yillardan beri zulm ostida boʻlsa ham, ularning “eng katta orzusi” ajdodlari yurtida tinch va xavfsizlikda yashash ekanini aytdi. “Ammo oxirgi oʻn yil bizga xalqaro bosim va yordam boʻlmasa, bu imkonsizligini koʻrsatdi,” dedi u. Shuningdek, u Bangladeshdan chegaradosh shimoliy Rakhayn hududida BMT nazorati ostida “xavfsiz zona” tuzilishini talab qildi.

Rohinja Talabalar Tarmogʻi asoschisi Maung Sawyeddollah esa oʻz chiqishida, rohinjalarga oʻz taqdirini belgilash huquqi va Rakhaynda xalqaro himoya boʻlmas ekan, barqaror tinchlik mumkin emasligini taʼkidladi. U dunyo yetakchilariga murojaat qilib:
“BMT rohinjalarni kuchaytirish uchun resurslarini safarbar etishi shart,” dedi.

Yigʻilishga raislik qilgan BMT Bosh Assambleyasi prezidenti Annalena Baerbock esa majlisni shunday yakunladi:
“Bugun faqat boshlanish nuqtasi, biz bundan koʻprogʻini qilishimiz kerak.”