Turkiyaning 2026-yilgi BMT Iqlim O‘zgarishi Konferensiyasiga (odatda COP31 deb ataladi) mezbonlik qilishi xalqaro maydondagi ko‘rinish va iqlim diplomatiyasida aniq pozitsiya belgilash nuqtai nazaridan muhim ahamiyatga ega.
Tomonlar konferensiyasi (COP) — BMTning Iqlim o‘zgarishi bo‘yicha konventsiyasiga (UNFCCC) imzo chekkan 197 davlatning yillik yig‘ilishi bo‘lib, unda xalqaro iqlim siyosatlarini muzokara qilish va kelishish amalga oshiriladi.
Issiqxona gazlarini kamaytirish maqsadlari, karbon bozor qoidalari kabi sohalarda global qarorlar COPda qabul qilinadi. Shuningdek, Parij kelishuvi ijrosiga oid yo‘l xaritasi ham COP uchrashuvlarida shakllanadi va qabul qilingan qarorlar davlatlarning iqlim siyosatlariga bevosita ta'sir ko‘rsatadi.
Bu jarayonni Anadolu agentligi beshta savol orqali yoritib berdi — COP qanday ishlaydi va uning mezbonligiga qanday majburiyatlar tushadi?
COP nima?
COP — Tomonlar Konferensiyasi, UNFCCCning eng oliy qaror qabul qiluvchi organi bo‘lib, har yili yig‘iladi. Konventsiyaning 197 a'zo-davlati vakillari har yili COP uchrashuvlarida to‘planib, iqlim o‘zgarishiga qarshi global choralarni muhokama qiladi va kelishadi.
Ushbu munozaralar issiqxona gazlarini qisqartirish, moslashuv siyosatlari, iqlim moliyalashuvi, zarar va yo‘qotish mexanizmlari hamda karbon bozorlariga oid masalalarni qamrab oladi. Parij kelishuvi ijrosiga oid qoidalar ham COP uchrashuvlarida shakllanadi.
Konferensiyani mezbonlik qilishning afzalliklari nimalardan iborat?
Mezbonlik davlatga diplomatik, iqtisodiy va ekologik jihatdan foyda keltiradi. COPni mezbonlash orqali mamlakat global iqlim siyosatini shakllantirish markazida turadi va sezilarli darajada diplomatik e'tiborga ega bo‘ladi.
O‘n minglab delegatlarning ishtiroki turizm, turar joy, transport va xizmat ko‘rsatish sohalarida jiddiy iqtisodiy faollikni keltirib chiqaradi. Mezbonlik shuningdek mamlakatdagi yashil o‘zgarishlarni tezlashtiradi: qayta tiklanadigan energiya, barqaror shaharsozlik va iqlimga moslashuv loyihalariga ko‘proq e'tibor qaratiladi.
Xalqaro moliyaviy institutlar va iqlim fondlarining qiziqishi oshadi, mezbon davlat toza energiya va iqlim moliyalashuvi bo‘yicha investitsiyalarni jalb qilish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Bundan tashqari, mezbon shahar ikki haftaga global e'tiborni o‘ziga tortadi va iqlim diplomatiyasining markaziga aylanadi, bu esa uning xalqaro tan olinuvchanligini oshiradi.
Qaysi davlatlar konferensiyaga mezbonlik qilgan?
1995-yildan beri COP yig‘ilishlari turli qit'alarda o‘tkazildi. E'tiborga molik mezbon davlatlarga Germaniya (COP1 — Berlin), Yaponiya (COP3 — Kyoto), Daniya (COP15 — Kopengagen), Fransiya (COP21 — Parij, Parij kelishuvi qabul qilingan joy), Buyuk Britaniya (COP26 — Glasgov), Misr (COP27 — Sharm al-Shayx), BAA (COP28 — Dubay), Ozarboyjon (COP29 — Boku) va Braziliya (COP30 — Belem) kiradi.
Turkiya kelasi yilda birinchi marta COP yig‘ilishini mezbonlik qiladi.
Mezbonlik qanday majburiyatlarni yuklaydi?
COPni mezbonlash katta tashkiliy salohiyatni talab etadi. 100 000 dan ortiq ishtirokchini qabul qilish uchun katta yig‘ilish zallari, media markazlari, yon tadbir maydonchalari va xavfsizlik choralarini o‘z ichiga olgan infratuzilma tayyorlanishi zarur.
Mezbon davlat BMT xavfsizlik standartlariga rioya qilishni, shuningdek nol chiqindili tashabbuslar va uglerod neytral tashkil etish kabi barqarorlik choralarini amalga oshirishni ta'minlashi kerak.
Davlat va hukumat rahbarlari ishtirok etishi sababli yuqori darajadagi diplomatik tayyorgarlik va oldingi uchrashuvlar hamda texnik qo‘mita sessiyalarini muvofiqlashtirish talab etiladi. Shunday qilib, mezbon davlat faqat logistika uchun emas, balki global muzokaralar sog‘lom muhitda va muammosiz o‘tishini ta'minlash uchun ham mas'ul hisoblanadi.
Turkiyaning COP31ga mezbonlik qilishi nimani anglatadi?
Turkiya COP31 uchun Avstraliya bilan birgalikda qo‘shma nomzodlik jarayonida ishtirok etdi. Braziliyadagi Belem shahrida o‘tkazilgan COP30 Umumiy Assambleyasi davomida navbatdagi COP yig‘ilishini Turkiya mezbonligi qilishi qarori qabul qilindi.
Kelasi yili deyarli 200 davlat vakillari Turkiyada iqlim bo‘yicha choralarni muhokama qilish uchun bir stol atrofiga o‘tiradi. COP31 yetakchilar sammiti Istanbulda, asosiy COP31 tadbiri esa Antaliyada o‘tkazilishi rejalashtirilgan.
Shunday qilib, Turkiya ikki hafta davomida global iqlim diplomatiyasining markaziga aylanadi. Bu jarayon iqlim moliyalashuvi, toza energiya va yashil texnologiyalar kabi sohalarga investorlar va fondlarning xalqaro e'tiborini sezilarli darajada oshiradi.
Turkiyaning iqlim siyosatlari, emissiyalarni kamaytirish maqsadlari va yashil transformatsiya dasturlari esa global miqyosda namuna sifatida ko‘rilishi kutilmoqda.
