Turk olimi Selchuk Yalchınkaya boshchiligidagi xalqaro astronomiya jamoasi Quyosh tizimidan tashqarida to‘rtta yangi ekzoplanetani kashf etdi — ulardan biri yulduzining yashashga yaroqli zonasining ichki qismida joylashgan va atmosferaga ega bo‘lishi mumkin. Bu sayyoralar Yer sayyorasidan 90 yorug‘lik yili uzoqlikda joylashgan.
Kashfiyotlar, kichik va sovuq yulduz TOI-5799 atrofida aylanayotgan ikki sayyorani hamda TOI-1743 va TOI-6223 atrofidagi bittadan sayyorani o‘z ichiga oladi. Tadqiqotlar AU Kreiken rasadxonasi va Turkiya Milliy Rasadxonasi ma’lumotlaridan foydalanilgan holda amalga oshirildi.
Topilmalar Yalçınkayaning M mitti yulduzlar atrofida aylanadigan “super-Yer” va Neptun o‘lchamidagi to‘rtta sayyorani aniqlash va tasdiqlash haqidagi doktorlik ishi doirasida o‘rganilgan bo‘lib, natijalar Astronomy & Astrophysics jurnalining 2025-yil oktabr sonida chop etilgan.
TOI-5799 atrofida topilgan sayyoralardan biri — TOI-5799c, Yerdan 90 yorug‘lik yili uzoqda joylashgan bo‘lsa-da, yulduzining yashashga yaroqli zonasida joylashgan.
Yalçınkaya Anadolu axborot agentligiga bergan intervyusida, jamoasi tomonidan topilgan sayyoralar ilgari TESS kosmik teleskopi tomonidan kuzatilganini va ekzoplaneta nomzodlari sifatida aniqlanganini aytdi.
Teleskop 30 kunlik davrlar davomida tranzit signallarini kuzatadi. Yerda ishlovchi tadqiqotchilar esa signal aynan qaysi yulduzdan kelayotganini aniqlash uchun rasadxona teleskoplaridan foydalanadi.
Yashash imkoniyati
Yalçınkaya aytishicha, topilgan sayyoralardan biri — TOI-6223b, Neptun kattaligida bo‘lsa-da, yulduziga juda yaqin joylashgani sababli “issiq Neptun” deb ataladi. Sayyora Neptunga o‘xshash radiusga ega, ammo atmosferasidagi gazlar hali o‘rganilmagan.
Boshqa sayyora — TOI-1743b, Yerga nisbatan 70 foiz kattaroq bo‘lib, quruqlik tipidagi sayyora hisoblanadi. Ammo u ham yulduziga juda yaqin joylashgani sababli atmosferasida uchuvchi gazlarni ushlab tura olmaydi va shuning uchun juda issiq.
Yalçınkaya ta’kidlashicha, TOI-5799 tizimi ikki yangi ekzoplanetaga ega yulduzlardan biri sifatida ajralib turadi — TOI-5799b va TOI-5799c har ikkalasi ham Yerga nisbatan 70 foiz kattaroq va, ehtimol, quruqlik tipidagi sayyoralardir.
TOI-5799b yulduziga juda yaqin aylanish orbitasida bo‘lgani uchun issiq, TOI-5799c esa yashashga yaroqli zonada joylashgan va o‘z orbitasini 14 kunda to‘liq aylanadi.
Yalçınkaya ma’lum qilishicha, bu sayyoraning sirt harorati taxminan 63 daraja Selsiy atrofida bo‘lib, bu suvning sirtida suyuq holda mavjud bo‘lishi mumkin bo‘lgan masofa hisoblanadi. Biroq, atmosferasi hali o‘rganilmaganligi sababli, u kutilganidan ancha issiq yoki sovuq bo‘lishi ham mumkin.
Olimning aytishicha, agar bu sayyorada hayot mavjud bo‘lsa, uning atmosferasida biosignallar (biologik izlar) kuzatilishi mumkin. Kelajakda bu yo‘nalishda tadqiqotlar olib borilsa, TOI-5799c sayyorasida hayot mavjudligini aniqlash mumkin bo‘ladi.
