Turkiya tashqi ishlar vaziri Hakan Fidanning so‘zlariga ko‘ra, G‘azodagi Isroilning genotsidi bilan bog‘liq so‘nggi voqealar AQShning Isroil siyosatiga ta’siri odatda o‘ylanganidan kamroq ekanligini, hatto aksincha bo‘lishi mumkinligini ko‘rsatdi.
“Ma’lumki, Amerika ichki siyosatida kim kimni boshqarishi va nazorat qilishi borasida uzoq yillik haqiqat mavjud. So‘nggi voqealar AQShning Isroil siyosatiga ta’siri kutilganidan kamroq ekanligini, hatto aksincha bo‘lishi mumkinligini ko‘rsatdi,” dedi Fidan payshanba kuni, AQSh Prezidenti Donald Tramp bilan G‘azoda tinchlik va Suriyada barqarorlik bo‘yicha davom etayotgan muzokaralar haqida izoh berar ekan.
Isroilning Falastin yerlarini egallab olganidan beri mintaqa uchun doimiy muammo bo‘lib kelganini ta’kidlagan Fidan, barcha mintaqaviy davlatlar 1967 yil chegaralari asosida ikki davlatli yechimni qo‘llab-quvvatlashini aytdi.
“Biroq, Isroil hech qachon ikki davlatli yechimni chin dildan xohlamagan. U doimiy ravishda 1967 yil chegaralaridan tashqaridagi Falastin yerlarini egallash siyosatini olib borgan, xavfsizlikni bahona qilib,” dedi Fidan MBC MASR telekanaliga bergan intervyusida.
“Bu nuqtada, bu o‘nlab yillar davomida Islom dunyosi uchun eng katta muammo bo‘lib kelmoqda. So‘nggi yillarda Isroilning ekspansionizmi mintaqa uchun rasmiy tahdidga aylangan, Falastindagi davom etayotgan zulmdan tashqari,” deya qo‘shimcha qildi u.
Dohada o‘tkazilgan favqulodda Arab-Islom sammitining ahamiyatini ta’kidlagan Fidan, uchrashuv Isroilning ekspansionizmini yoritganini aytdi.
“Biz G‘azodagi davom etayotgan genotsidga va Isroilning G‘arbiy Sohilni anneksiya qilish harakatlariga qarshi chiqishda davom etamiz va Falastin davlatining amalga oshirilishi uchun harakat qilamiz. Bu mintaqaviy tinchlik uchun muqarrar,” deya qo‘shimcha qildi u.
Isroil qo‘shni davlatlarning zaifliklaridan foydalanmoqda
Yuqori martabali diplomat Isroilning ekspansionistik siyosatini mintaqaviy davlatlar va xalqaro hamjamiyat tomonidan ko‘rib chiqilishi kerakligini ta’kidlab, bu borada tegishli choralar ko‘rilishini talab qildi.
“Bu juda muhim. Bu na Isroil uchun, na mintaqa davlatlari uchun yaxshi. Afsuski, Isroil o‘z xavfsizligini unga yaqin davlatlarning siyosiy va iqtisodiy zaifligi hamda texnologik orqada qolganligidan oladi,” deya qo‘shimcha qildi u.
“Masalan, Livandagi bosqini, Suriyadagi ishtiroki, Eronga qarshi hujumlari, Yamandagi tinch aholi hududlarini doimiy nishonga olishi, infratuzilmani tizimli ravishda yo‘q qilishi va yaqinda Qatarga qilingan hujum.”
Fidanning aytishicha, Dohada Hamas rahbariyatiga qilingan so‘nggi Isroil hujumi “ko‘p narsalarni o‘zgartirdi, vositachilik sa’y-harakatlari davom etayotgan bo‘lsa-da.”
G‘azodagi Isroil genotsidi, Rossiya-Ukraina urushi va boshqa mojarolarni hal qilishda xalqaro o‘yinchilarning muvaffaqiyatsizligini ta’kidlagan Fidan, hozirgi tizim “yechimlar taklif qilishdan ko‘ra inqirozlarni kuchaytirishga moyil” ekanligini aytdi.
Fidanning aytishicha, bloklar, ittifoqlar va global tashkilotlar, xususan, Yevropa Ittifoqi va Birlashgan Millatlar Tashkiloti, global muammolarni hal qilishda ko‘pincha yetarli emas.
“Birlashgan Millatlar Tashkilotining, ayniqsa Xavfsizlik Kengashining tuzilishi bu masalalarni hal qilishda yetarli emasdek ko‘rinadi. Xavfsizlik Kengashi va butun BMTni isloh qilish zarur,” dedi Fidan, ko‘proq inklyuziv va ishtirokchi qaror qabul qilish mexanizmini amalga oshirishga chaqirgan holda.
“Agar bunday islohotlar amalga oshirilmasa, siz aytganingizdek, BRICS, Shanxay Hamkorlik Tashkiloti, ASEAN va bu yerda sanab o‘tilmagan boshqa ko‘plab mintaqaviy o‘yinchilar kabi muqobil mintaqaviy o‘yinchilar paydo bo‘lishi muqarrar — ular turli yondashuvlarni izlaydi.”
Isroil 2023 yil oktabr oyidan beri G‘azoda genotsid olib bormoqda. Falastinliklar 65,200 dan ortiq odam, asosan ayollar va bolalar o‘ldirilganini qayd etishgan.
Falastinning rasmiy WAFA axborot agentligiga ko‘ra, taxminan 11,000 falastinlik vayron qilingan uylar ostida ko‘milgan deb hisoblanmoqda.
Biroq, mutaxassislarning fikricha, haqiqiy o‘lim soni G‘azo ma’muriyati tomonidan xabar qilinganidan ancha yuqori bo‘lib, taxminan 200,000 ga yetishi mumkin.
