Turkiya energetika vaziri Alparslan Bayraktar Anqara Kaspiy dengizi orqali Turkmanistonning katta tabiiy gaz zaxiralarini Turkiyaga va Yevropaga olib o‘tish bo‘yicha uzoq vaqtdan beri kechikib kelayotgan rejalarga bosim o‘tkazayotganini, uzoq muhokama qilingan Trans-Kaspiy quvur liniyasini mintaqaning energetika xavfsizligi uchun “strategik jihatdan zarur” deb ataganini ma’lum qildi.
Chorshanba kuni Istanbulda Turk davlatlari tashkiloti (OTS) Energetika vazirlari Kengashining 5‑yig‘ilishi mezbonligi qilganidan so‘ng so‘zlagan Bayraktar, Turkiyaning uzoq muddat to‘xtab qolgan loyiha bo‘yicha rasmiy taklif bilan chiqqanini va uni Ozarbayjon, Turkmaniston va boshqa mintaqaviy hamkorlar bilan muvofiqlashtirib “aniq amaliy qadam”larga o‘tkazishni istayotganini bildirdi.
“Ideal yechim—Turkman gazining Turkiyaga, undan esa Turkiyadan Yevropaga bag‘ishlangan quvur orqali yetib borishi,” dedi Bayraktar va hozircha Anqaraning Turkman gazini faqat almashinuv (swap) operatsiyalari orqali import qilayotganini qayd etdi. “Bu loyiha deyarli 30 yil davomida kun tartibida turibdi. Uni amaliyotga joriy etish va ishga tushirish vaqti keldi.”
Bayraktar OTS a'zolarining umumiy qiymati 2 trillion AQSh dollariga teng iqtisodiyotga ega ekanligini, bu tashkilotning tabiiy resurslarda katta ochilmagan imkoniyatga ega ekanligini ta’kidladi — 20 trillion kub metrdan ortiq gaz, 39 milliard barrel neft va dunyo uran ishlab chiqarishining 40 foizi. Chegaralararo energetika aloqalarini mustahkamlash “bu hamkorlikni ancha yuqori pog‘onaga ko‘taradi”, dedi u.
Yangi takliflar: Minerallar bo‘yicha hamkorlik va Kaspiy elektr aloqasi
Turkiya OTS energetika portfelini kengaytirib, strategik minerallarni rivojlantirishga qaratilgan maxsus “konchilik vazirlari yig‘ilishi”ni ham kiritishni taklif qildi. Bayraktar mintaqaning muhim xomashyo bo‘yicha “ajoyib imkoniyat”ga ega ekanligini qayd etdi va rasmiy platforma ertangi yil Turkiyada bo‘lib o‘tadigan OTS rahbarlari sammitida tasdiqlanishi mumkinligini bildirdi.
Hududiy bog‘lanish haqida Bayraktar ikki ustuvor loyihani ta’kidlab o‘tdi: Kaspiy elektr uzatish liniyasi — Markaziy Osiyodan Ozarbayjon va Turkiyaga qayta tiklanadigan energiya yetkazib berishni ta’minlashi va elektr energiyasi, tabiiy gaz hamda neft yo‘nalishlarining “sharqdan g‘arbga uzluksiz” uzoq muddatli integratsiyasi.
Ozarbayjon: Energetika ittifoqi yangi bosqichga o’tmoqda
Ozarbayjon energetika vaziri Parviz Shahbazov Turk davlatlari o‘rtasidagi energetika hamkorligi tez sur’atlarda kengayayotganini, blokning investitsiyalar portfeli 20 milliard AQSh dollaridan oshganini va uning taxminan 80 foizi energetika sohasiga to‘g‘ri kelishini bildirdi.
Shahbazov Ozarbayjon neft va gazining Turkiya orqali — jumladan Boku–Tbilisi–Ceyhan quvur liniyasi va Janubiy gaz koridoridan o‘tgan holda — mintaqaviy energetika xavfsizligining ustuni bo‘lib qolayotganini ta’kidladi. O‘tgan yil va 2024‑yil noyabr oyigacha Ozarbayjon, Qozog‘iston va Turkmanistondan 53 million tonnadan ortiq xom neft Turkiya va jahon bozorlariga yetib borganini aytdi.
U shuningdek ilk marotaba Turk davlatlari elektr tizimlarini birlashtiradigan paydo bo‘layotgan “Yashil energiya koridori”ga e’tibor qaratdi. Zangezur koridori esa bu energiya oqimini Turkiyaga yo‘naltiradi, dedi u.
Markaziy Osiyoga e’tibor: Qayta tiklanadigan energiya, diversifikatsiya, raqamli o‘tish
Qozog‘iston energiya vaziri o‘rinbosari Ilyas Bakytzhan mintaqaviy energetika yo‘nalishlarini diversifikatsiyalash va izlanish, ishlab chiqarish hamda tranzit infratuzilmasiga sarmoya jalb qilishni tezlashtirish zarurligini ta’kidladi. U barcha OTS a’zolarini tabiiy gaz va LNG loyihalariga qo‘shilishga chorladi hamda mintaqa tarmoqlariga raqamli texnologiyalarni integratsiyalash muhimligini qayd etdi.
O‘zbekiston energiya vaziri Jurabek Mirzamahmudov qayta tiklanadigan energiyani Yevropa bozorlariga ulashning strategik ahamiyatini ta’kidladi. O‘zbekiston Ozarbayjon va Qozog‘iston bilan Yashil energiya koridori ustida ishlamoqda va Turkiya hamda Qirg‘izistonning loyihaga qo‘shilishini qo‘llab‑quvvatlaydi.
“Bizga energetikada yagona harakat, umumiy texnologik taraqqiyot va Markaziy Osiyoni Kavkaz, Turkiya va Yevropaga bog‘laydigan yangi uzatish tizimlari uchun aniq yo‘l xaritasi kerak,” dedi Mirzamahmudov.
Institutsional hamkorlikning o‘sishi
OTS Bosh kotibi Kubanicbek Omuraliyev uzatish liniyalarini mustahkamlash, tarmoqlarni modernizatsiya qilish va o‘zaro bog‘lanish tizimlarini rivojlantirish Turk davlatlariga nafaqat o‘z energiya ta’minotini xavfsiz qilish, balki “dunyoga energiya yetkazib berish” imkonini berishini aytdi.
Qirg‘iziston energetika vaziri Taalaybek Ibrayev OTS qarori bilan past‑karbon o‘tishga yordam berish va uzoq muddatli hamkorlikni mustahkamlash maqsadida texnologiya va yashil tashabbuslar bo‘yicha hududiy markaz tashkil etilishi belgilanganini ta’kidladi.
Vengriya va Shimoliy Kipr Turk Respublikasi tinchlikni tarannum etadi
Vengriya tashqi ishlar vaziri Piter Szijjarto energiya ta’minotini siyosiylashtirish “xavfli qarorlar”ga olib kelishini ogohlantirib, Yevropa Ittifoqidagi energiya siyosati bo‘yicha ziddiyatlardan misollar keltirdi. U Vengriyaning MOL kompaniyasi bilan Turkiyaning TPAO o‘rtasidagi hamkorlikni, xususan Qora dengizdagi imkoniyatlarni ijobiy baholadi.
Shimoliy Kipr Turk Respublikasining (SKTR) tashqi ishlar vaziri Tahsin Ertugrulo‘g‘lu OTS doirasidagi energetika hamkorligini kengaytirish Turk dunyosi bo‘ylab siyosiy birlikni kuchaytirishini aytdi. U Sharqiy O‘rta yer dengizidagi taranglikni kamaytirishga chaqirdi va Kiprning ikki hamjamiyati o‘rtasida muloqot o‘tkazishni talab qildi.
