G'azodagi Isroil tomonidan amalga oshirilgan genotsidda halok bo'lgan falastinliklar soni ilgari o'ylanganidan sezilarli darajada yuqori bo'lishi mumkin, deb xabar qildi nemis haftalik gazetasi ZEIT.
Sharqiy shimoliy port shahri Rostokda joylashgan Max Planck Demografik Tadqiqotlar Institutining tadqiqot guruhi hisob-kitoblariga ko'ra, ikki yildan ortiq davom etgan genotsid urushida kamida 100,000 odam halok bo'lgan ko'rinadi.
'Halok bo'lganlarning aniq sonini hech qachon bilolmaymiz. Biz faqat qanchalik aniqlik bilan baholash mumkinligini aniqlashga harakat qilyapmiz,' dedi loyiha hamrahbari Irena Chen.
Tadqiqotchilar hisob-kitoblariga ko'ra, genotsidning dastlabki ikki yilida qamalgan G'azoda 99,997 dan 125,915 gacha odam halok bo'lgan yoki o'ldirilgan. Tadqiqotchilarning median bahosi 112,069 nafarga teng.
Max Planck olimlari turli manbalardan ma'lumot to'plab statistik prognoz ishlab chiqdi. G'azodagi Sog'liqni Saqlash Vazirligining ma'lumotlaridan tashqari, ular mustaqil uyma-uy so'rov va ijtimoiy tarmoqlardagi o'lim haqidagi xabarlarni ham hisobga oldi.
Hozirgacha halok bo'lganlar sonining yagona rasmiy manbai G'azodagi Sog'liqni Saqlash Vazirligi bo'lib, u genotsid urushining dastlabki ikki yilida 67,173 nafar o'limni ma'lum qilgan.
Biroq, ZEIT ma'lum qilishicha, statistik manipulyatsiya haqida dalil yo'q.
Manipulyatsiya yo'q
Aksincha, turli tadqiqot guruhlari oldinroq Sog'liqni Saqlash Vazirligi hisoblashda konservativ bo'lishga moyil ekanligini aniqlashgan. Endi genotsidda rasmiy ko'rsatkichlardan ko'proq odam halok bo'lganligi yaxshi hujjatlashtirilgan. Turli tadqiqotlar doimiy ravishda katta miqdorda xabar qilinmagan o'limlar mavjudligini ko'rsatadi.
Sog'liqni Saqlash Vazirligi faqat tasdiqlangan o'limlarni sanaydi, masalan, shifoxonadan olingan o'lim guvohnomasi mavjud bo'lsa. Ko'plab shifoxonalar genotsid davomida normal xizmat ko'rsatishni to'xtatishga majbur bo'lgani uchun vazirlik hozir qarindoshlardan kelgan o'lim haqida xabarlarni ham qabul qiladi; so'ngra ma'lumotni ekspertlar paneli tekshiradi. Masalan, portlatilgan binolarning qoldiqlari ostida dafn etilgan jabrlanuvchilar ko'pincha qayd etilmaydi.
Max Planck guruhi o'z tadqiqotini oldingi natijalarga tayangan holda olib bordi va batafsil o'lim ko'rsatkichlarini hisoblab chiqdi. Ular erkaklar va ayollar, shuningdek turli yosh guruhlarini alohida tahlil qildilar.
Bu yondashuv nafaqat umumiy raqamlarni aniqroq beradi, balki kimlar halok bo'lganini ham batafsil tasniflash imkonini yaratadi. O'lim yozuvlarining aniqligi jins va yosh bo'yicha farq qiladi; ayollar erkaklarga qaraganda kamroq qayd etiladi. Rasmiy statistika ko'pincha 60 yoshdan oshganlarning o'limlarini o'z ichiga olmaydi.
Tadqiqotchilarning hisob-kitoblariga ko'ra, urushda halok bo'lganlarning taxminan 27 foizi 15 yoshdan kichik bolalar, taxminan 24 foizi esa ayollar hisoblanadi.
Umr davomiyligi keskin pasaydi
Tadqiqotchilar genotsid urushining G'azoda umr ko'rish davomiyligiga ta'sirini ham hisoblashdi.
Urushdan oldin ayollar uchun u 77 yosh, erkaklar uchun 74 yosh edi. 2024 yil uchun demograf olimlar ayollar uchun 46 yosh, erkaklar uchun 36 yosh deb prognoz qilmoqda.
Bu raqamlar shuni ko'rsatadiki, agar Isroil hujumlari so'nggi yillardagi kabi davom etsa, falastinliklar faqat shu o'rtacha yoshgacha yashay oladi.
Bu raqamlar G'azodagi tinch aholi uchun hayot qanchalik xavfli bo'lib qolganini ko'rsatadi.
O'ldirishlardan tashqari, Isroil enklavning katta qismini vayronaga aylantirdi va deyarli butun aholisini majburan ko'chirdi.
